چگونه از دررفتگی لگن در کودکان فلج مغزی جلوگیری کنیم؟

دررفتگی لگن در کودکان دچار فلج مغزی بسیار شایع است و می توان گفت که در بسیاری از موارد این مشکل قابل پیشگیری است و در سایر موارد هم حداقل قابل کنترل است و می توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد.

البته گاهی مشکلات جانبی روند درمان را قطع می کنند مثلا گاهی شدت تشنج در برخی کودکان روند درمان کاردرمانی را متوقف می کند، اما در مواردی که درمان مداوم است با انجام یکسری تمرین های منظم و نیز با انجام ارزیابی های دوره ای به شکل بالینی و نیز انجام رادیوگرافی در زمان های مناسب و تکرار آن، می توان مشکل را در مراحل اولیه تشخیص داد و از پیشرفت آن جلوگیری کرد.

به یاد داشته باشیم که سنین زیر ۱ سالگی دوران طلایی است که می توان حداکثر اثرگذاری را روی روند رشد استخوانی ناحیه لگن داشت.

با انجام تمرینات مناسب و الگودهی صحیح کودک تا حد زیادی می توان کودک را در جهت رشد صحیح سوق داد.

به تدریج این تمرینات و مکانیسم تاثیرگذاری انها را خدمتتان خواهم گفت. 

به یاد داشته باشیم که الگوی رشد یک کودک نرمال، چارچوبی است که راهنمای ما برای تعیین مراحل درمان است.

با نگاه به کودکان نرمال و بررسی مراحل رشدی انها می توان تمرینات مناسبی را برای کمک به کودکان دارای مشکلات تکاملی الگوبرداری کرد و البته لازمه این کار داشتن علم و آگاهی نسبت به رشد فیزیکی، ذهنی و روانشناختی کودکان است.

برای جلوگیری از دررفتگی لگن در کودکان دچار فلج مغزی لازم است ابتدا به علل ایجاد این حالت توجه کنیم تا بتوانیم مانع ایجاد آن شویم.

در ابتدا لازم است بدانیم که با شکل کلی دو حالت دررفتگی در این کودکان ایجاد می شود.

نوع اول حالتی است که دررفتگی لگن با حالت co-morbid است یعنی مشکل ثانویه همراه با فلج مغزی، یعنی ناشی از روند رشد مختل کودک فلج مغزی نیست بلکه مشکلی است با زمینه های مادرزادی که متاسفانه همراه فلج معزی شده و مشکل دوگانه شده است.

حالت دیگر الگویی است که بیشتر بررسی خواهیم کرد و قابل پیشگیری است چرا که در ابتدا وجود ندارد و به تدریج در روند رشد ایجاد می گردد.

استخوان لگن و ران در کنار هم مفصل لگن را تشکیل می دهند. نام این مفصل هیپ hip می باشد. در ابتدای تولد ساختار این مفصل غضروفی است و به تدریج با افزایش سن استخوانی می شود. از طرفی شکل و فرم این مفصل در ابتدای تولد متفاوت است از حالت کامل آن در سنیکه کودک راه می افتد. و البته به یاد داشته باشیم که روند تعییرات این مفصل تا انتهای عمر به شکلی بسیار آرام و آهسته ادامه خواهد داشت.

در اینجا می خواهم بر این نکته تاکید کنم که مفصل لگن شکلی ثابت از ابتدا تا انتها ندارد و مانند سایر قسمت های بدن دارای روند تغییرات متناسب با سن و شرایط زندگی است.

مراحل حرکتی و الگوهایی که نوزاد از ابتدا به خود می گیرد به اهستگی باعث شکل دهی مفصل لگن می گردد.

در کودکانی که به هر علتی روند رشد حرکتی به شکل عادی طی نشود باید انتطار تاثیراتی در مفصل لگن داشته باشیم مخصوصا وقتی کودک مراحل اصلی حرکتی را به دست نیاورد و یا با تاخیر کسب کند.

به یاد داشته باشیم که هر کدام از مراحل رشد سکویی لست برای مراحل بعدی و در ضمن دارای تاثیرات گسترده ای است رو جوانب مختلف معزی و ذهنی. وقتی کودک تلاش می کند تا سینه خیز برود و پاهایش را به زمین فشار می دهد، وقتی کودک به حالت چهاردست و پا قرار می گیرد و راه می رود و وقتی کودک تلاش می کند بایستد هر کدام دارای تاثیراتی روی مفصل لگن کودک است.

قبل از بررسی الگوهای حرکتی لازم است به وضعیت های رشدی  -position - اشاره کنیم. منظور الگوهایی است که کودک در اکثر مواقع بدن خود را در ان حالت ها نگه می دارد. در کودک نرمال مشاده می کنیم که تغییر وضعیت زیاد است و تنوع الگوها نیز زیاد است. اما بالعکس در کودک فلج مغزی یا سایر کودکان دچار اختلالات و رشدی می بینیم که کودک از الگوهای بسیار محدود و در زمان های زیاد استفاده می کند بعنوان مثال کودک ممکن است دائما بخوابد و پاهایش را روی هم بگذارد یا پاهایش را به یک سمت بیاندازد یا به حالت یک طرفه بنشیند یعنی هر دو زانو را به یک سمت ببرد.

چند الگو که حتما باید از انها ممانعت کرد را نام می برم.

اولین الگو وقتی است که کودک پاهایش را به شکل مداوم روی هم می اندازد. این کار می تواند در حالت نشسته باشد یا خوابیده، اما بهرحال الگویی است که باعث می گردد سر استخوان ران به سمت خارج از حفره لگن فشار داده شود. الگوی دیگر حالت نشستن یک طرفه است به شکلی که زانو به یک سمت و کف پاها به سمت دیگر برود.

در این حالت به مفصل لگن در سمتی که ران پا به سمت داخل رفته، فشار می اید. در صورتی که کودک این حالت نشستن را فقط به یک سمت و بعنوان الگوی غالب نشان دهد می تواند مشکل زا باشد.

وضعیت های صحیح نشستن با پای باز ، یا نشستن به حالت چهار زانو و خوابیدن با پاهای باز است.

به یاد داشته باشیم که الگوهای حرکتی در کودکان فلج مغزی محدود است و میزان استفاده از یک الگو طی روز بسیار زیاد است و این حالت خود مشکل زا است. در حالی که در کودکان با رشد طبیعی، الگوها بسیار متنوع است.

حال که الگوهای مشکل آفرین را شناختیم لازم است نگاهی به الگوهایی مفید برای مفصل بیاندازیم.

اولین الگوی حرکتی مهم نشستن با پاهای باز و با فاصله از هم است که اصطلاحا به ان نشستن دایره ای ring sitting می گویند. این الگو اولین حالتی است که کودکان شروع به نشستن می کنند و چون ران ها از هم فاصله دارند فشار منفی رو مفصل لگن وارد نمی کند.

الگویی بعدی نشستن چهازانو است. در این الگو استخوان های ران به سمت دور از هم قرار می گیرند یعنی abduction و نیز به خارج می چرخند یعنی external rotation . این حالتی است که مانع دررفتگی لگن می گردد و در واقع عکس حالتی است که کودک با اصطلاح به شکل W می نشیند.

در الگوی W استخوان های ران در حالت چرخیده رو به داخل و نزدیک به هم فرار دارد و در کاقع سر استخوان ران در جهت خارج شدن از حفره لگن تحت فشار است. در کودکانی که روند رشد نرمال داشته اند استفاده از این الگو به شکل غالب می تواند در طولانی مدت موجب ایجاد چرخش رو به داخل در پا حین راه رفتن گردد و از این رو توصیه می گردد از استفاده زیاد این حالت ممانعت شود.

اما الگویی تمرین و تکرار آن می تواند رشد صحیح استخوانی حفره لگن و استخوان ران را موجب گردد چهار دست و پا ایستادن و چهار دست و پا راه رفتن است.

در مورد فواید این الگو سخن بسیار است. با این وجود به برخی از نکات مهم در این باب اشاره می شود.

این مقاله با تدریج تکمیل می گردد.

مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی تاک با تیمی متشکل از بهترین متخصصین توانبخشی با دارا بودن سالها تجربه در زمینه درمان کودکان آماده است بهترین خدمات توانبخشی در زمینه ارزیابی، مشاوره ، درمان در منزل و هر آنچه نیاز مبتلایان به فلج مغزی است به مراجعین ارائه دهد. 
مرکز توانبخشی تاک ، با خدمات کاردرمانی جسمی ، کاردرمانی ذهنی ، گفتاردرمانی ، بازی درمانی ، درمان لکنت ، با بیش از یک دهه کار تیمی علمی و با تکیه بر تجربه عملی توانسته است به یکی از بهترین مراکز کاردرمانی و گفتاردرمانی غرب تهران برای درمان کودکان مبتلا به فلج مغزی ، اوتیسم ، اختلالات یادگیری ، سندروم داون ، تاخیر ذهنی حرکتی و اختلالات گفتاری تبدیل شود.

نویسنده:

دکتر سید روح اله افتخاری

کارشناس ارشد کاردرمانی

دکتری علوم اعصاب شناختی