مکانیسم اختلالات حرکتی در فلج مغزی

تون غیرطبیعی عضله ( سفتی معمول عضله در پاسخ به کشیده شدن)، مختل شدن مکانیسم های تعادل ، ضعف عضلانی و از بین رفتن کنترل حرکت انتخابی منجر به ایجاد محدودیت در کشش عضلات می‌شوند .

ضعف عضلانی، اسپاستی سیتی و کانترکچر همچنین باعث تولید نیرو های اسکلتی غیرطبیعی می شود که با بزرگ شدن کودک بتریج باعث ایجاد دفورمیتی در استخوان می گردد.

عضلات در پاسخ به کشش رشد می کنند. کشش عضلات در طی حرکت فعال اتفاق می افتد. هنگامیکه کودک در حال بازی است ، اندام خود را حرکت می دهد و عصلات خود را می کشد. این عمل دروندادهای لازم را برای رشد عضله ایجاد می کند. کودک دچار فلج مغزی به دلیل تون پاتوفیزیولوژیک، ضعف ، کنترل انتخابی ضعیف و تعادل غیر طبیعی نمی‌تواند به حد کافی بازی های حرکتی انجام دهد. در نتیجه عضلات او کشیده نمی‌شوند و رشد نمی کنند. از آنجا که عضلات دو مفصلی دیستال (انتهایی) در کنترل حرکت انتخابی دچار مشکلات بیشتری هستند، بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند و عضلات دومفصلی از عضلات تک مفصلی غیرطبیعی تر هستند.

کودکان مبتلا به فلج مغزی دچار ناهنجاریهایی در تون عضلانی و رفلکس ها هستند که در نقاط عطف رشد، تاخیر ایجاد می کند و خود را بصورت مشکلات پوسچر و حرکت نشان می دهند. هنگامی که کودک تلاش برای حرکت می کند ، عضلات 
منقبض به طور مناسبی کنترل نمی شوند که این نتیجه بسیاری از عوامل است.

علل ایجاد مشکلات حرکتی در فلج مغزی :
_عضلات ضعیف نمی توانند نیروی مناسب لازم برای حرکت را ایجاد کنند.

_اسپاستیسیتی به عضلات اجازه شل شدن را نمی دهد. این  حالت منجر به انقباضهای غیر ضروری در طی حرکت می شود.

_انقباض هماهنگ و ریلکس شدن بسیاری از عضلات برای یک حرکت نرم ضروری است. برای انجام حرکت لازم است برخی عضلات ریلکس و بعضی از آنها منقبض شوند. مراکز مغزی کنترل کننده حرکات انتخابی در فلج مغزی آسیب می بیند  و در نتیجه کودک در ریلکس کردن عضلات آنتاگونیست و منقبض کردن آگونیستهای لازم برای انجام وظیفه ای خاص ناتوان است.

_رفلکسهای اولیه با رشد حرکات ظریف و درشت تداخل دارند .

_واکنشهای وضعیتی پیشرفته برای تعادل که شرط لازم برای نشستن و راه رفتن هستند ، یا با تاخیرند یا اصلا وجود ندارند.

_آپراکسی (ناتوانی در طرح یا اجرای عملکرد حرکتی) دیده می شود .

_ حس سطحی معمولا سالم است در حالیکه حس کورتیکال ، حس عمقی و حس حرکت ممکن آسیب دیده باشند .

سیر فلج مغزی در طول دوره نوزادی و اوایل کودکی:

مشکلات حرکتی مربوط به فلج مغزی در دوره نوزادی نمایان نمی شود . این مشکلات در دوره رشد سیستم اعصاب مرکزی ایجاد می شوند. کودکان دچار فلج مغزی ، تاخیر رشدی عصبی_حرکتی را در دوره نوزادی نشان می دهند. تصویر بالینی شایع ، در طول یک سال اول ، در شماری از کودکان ایجاد می شود .در برخی کودکان ، حرکات با بالغ شدن سیستم عصبی طبیعی می شوند. 
نوزاد طبیعی حرکات رفلکسی اولیه را نشان می دهد . این حرکات الگوهایی پیچیده و کلیشه ای هستند که در پاسخ به انواع محرک های حسی اتفاق می افتند. 
در زمان تولد تقریباً تمام رفتارهای حرکتی با این رفلکس های اولیه کنترل می شوند. در طی چند ماه، این رفلکس ها با مجموعه ای تکامل یافته تر از رفلکس های محافظتی و پسچرال به نام واکنش‌های وضعیتی پیشرفته جایگزین می‌شوند که سگمان های مختلف بدن را در برابر یکدیگر و گرانش وضعیت می‌کنند .واکنش‌های وضعیتی پیشرفته پایه ای برای تعادل تنه و کنترل حرکات ارادی فراهم می کند. با مهار شدن رفلکس های اولیه و برقرار شدن واکنش های وضعیتی پیشرفته، کودک مهارت های حرکتی را کسب می کند .
در کودکان فلج مغزی ، رفلکس های اولیه باقی می مانند و واکنشهای وضعیتی پیشرفته ظاهر نمی شوند. در نتیجه الگوهای غیرطبیعی با رشد کودک پدیدار می شوند.
توانایی کودک برای کسب کنترل سر ، نشستن ، سینه خیز رفتن ، ایستادن و راه رفتن با تاخیر همراه خواهد شد. تاخیر در کسب نقاط عطف مانند نشستن، نشان دهنده وجود نقص حرکتی بوده و میزان تاخیر با شدت مشکلات مرتبط است.
کودک مبتلا به فلج مغزی در ماه های اول زندگی معمولا دوره ای از هیپوتونی را تجربه می کنند. بین سن ۶ تا ۱۸ ماهگی با پیش رفتن به سمت اسپاستی سیتی تون عضلانی تدریجا افزایش می یابد. نوسان در تون از هیپوتونی از مشخصه های فلج مغزی دیسکنتیک است. اتتوز بعد از ۱۸ تا ۲۴ ماهگی ظاهر می شود. آتاکسی حتی دیرتر از این ممکن است آشکار شود.

علائم اولیه ای که احتمال فلج مغزی در نوزادان را مطرح می کند رفتارهای غیرطبیعی ، مشکلات دهانی _ حرکتی و تحرک ضعیف است . نوزاد تحریک پذیر ، بیش از حد آرام یا کنترل آن بیش از حد سخت است . او به خوبی مک نمیزند ، خیلی بد می خوابد ، اغلب استفراغ می کند و تماس چشمی ضعیفی دارد . الگوهای دهانی _ حرکتی نادرست ، شامل جمع شدن و فشار دادن زبان ، تونیک بیت (گاز گرفتن غیرارادی) و شکلک در آوردن است .
نشانه های اولیه حرکتی شامل کنترل سر ضعیف همراه با تون عضلانی نرمال یا افزایش تون در اندامها و مشت کردن مداوم یا نا متقارن است. بجای چهاردست و پا رفتن ، کودک سینه خیز می رود یا مانند خرگوش جست و خیز می کند.

ظهور برتری طرفی در  سال اول زندگی می تواند نشانه فلج مغزی همی پلژی(فلج سمت ضعیف بدن) باشد. آنچه که در تابلوی بالینی فلج مغزی در اوایل دوره کودکی برجسته تر است مشکلات حرکتی است .

بهر حال در صورت دیدن حرکات نامعمول مانند مشت کردن مداوم دست ها، کج بودن گردن، نوک پنجه ایستادن و راه رفتن و هر حالت دیگر لازم است با پزشک متخصص معز و اعصاب کودکان و یا کاردرمانگر متخصص در حیطه  کودکان مشورت گردد.

سید روح اله افتخاری 

کارشناس ارشد کاردرمانی

مرکز توانبخشی تاک